Ngày 29.10.1944 các đơn vị Hồng quân dưới quyền chỉ huy của Nguyên soái Rodion Malinovsky mở cuộc tấn công Budapest, tới cuối tháng 12 cùng năm thì thành phố này hoàn toàn bị lực lượng Liên Xô bao vây. Dù vậy, viên chỉ huy quân Đức ở Budapest, thiếu tướng SS Karl Pfeffer-Wildenbruch, không chịu đầu hàng, làm cho cuộc vây hãm thủ đô Hungary trở thành "Cuộc vây hãm kéo dài và đẫm máu". Vào lúc cao điểm của trận chiến, ngày 17.1.1945, Wallenberg được gọi tới đại bản doanh của Nguyên soái Malinovsky ở Debrecen do bị nghi là làm gián điệp cho Hoa Kỳ và việc làm gián điệp cho "Ban người tỵ nạn chiến tranh".[28][29][30] Những lời cuối cùng của Wallenberg được thu âm là: "Tôi đang đi tới chỗ của Malinovsky... Tôi chưa biết mình sẽ là một người khách hay là tù nhân".[31] Các tài liệu tìm thấy trong năm 1993 từ hồ sơ lưu trữ quân sự bí mật của Xô Viết trước đây và công bố trên tờ báo Thụy Điển"Svenska Dagbladet" cho thấy rằng một lệnh bắt giữ Wallenberg do Phó ủy viên Quốc phòng (sau này là thủ tướng Liên Xô) Nikolai Bulganin ký và chuyển đến đại bản doanh của Malinovsky vào ngày Wallenberg mất tích.[32] Năm 2003, một cuộc xem xét lại các thư từ giao dịch của Liên Xô trong thời chiến đã cho thấy là Vilmos Böhm, một chính trị gia Hungary và cũng là một điệp viên của Liên Xô có thể đã đưa tên Wallenberg cho NKVD[33] như một người cần bắt giữ vì có thể đã dính líu trong hoạt động gián điệp.[34]

Thông tin về Wallenberg sau khi ông bị giam phần lớn là ước đoán; có nhiều nhân chứng cho biết đã gặp ông trong lúc ông bị tù.[35] Wallenberg được chở bằng xe lửa từ Debrecen, qua România, tới Moskva.[30] Các người Xô-Viết có thể đã đưa ông về thủ đô của họ với hy vọng trao đổi ông để lấy "những người Liên Xô bỏ nước trốn" sang ở Thụy Điển.[36] Ngày 16.1.1945 Vladimir Dekanosov đã thông báo cho những người Thụy Điển biết là Wallenberg hiện đang ở dưới sự che chở của chính quyền Xô Viết. Ngày 21.1.1945, Wallenberg được chuyển tới nhà tù Lubyanka của KGB và giam trong xà lim 123 cùng với người đồng tù Gustav Richter, cựu tùy viên cảnh sát ở Đại sứ quán Đức tại Romania. Năm 1955 Richter chứng thực ở Thụy Điển rằng Wallenberg đã một lần bị thẩm vấn trong khoảng 1 giờ rưỡi, trong đầu tháng 2 năm 1945. Ngày 1.3.1945, Richter được chuyển khỏi xà lim của mình và không bao giờ gặp lại Wallenberg nữa.[37][38]

Ngày 8.3.1945, đài phát thanh Hungary dưới quyền kiểm soát của Liên Xô loan báo là Wallenberg và người tài xế của ông đã bị giết trên đường tới Debrecen, ngụ ý là họ đã bị người của "Đảng Quốc xã Hungary" hoặc Gestapo giết. Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Thụy Điển, Östen Undén, và đại sứ Thụy Điển ở Liên Xô, Staffan Söderblom, tưởng lầm rằng họ đã chết.[11] Tháng 4 năm 1945, William Averell Harriman của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đề nghị giúp chính phủ Thụy Điển trong việc điều tra về số phận của Wallenberg, nhưng đã bị từ chối.[9] Đại sứ Söderblom đã gặp Vyacheslav Molotov và Stalin ở Moskva ngày 15.6.1946. Söderblom, vẫn tin rằng Wallenberg đã chết, lờ đi cuộc thương lượng về việc trao đổi (Wallenberg) lấy những người Liên Xô đào tẩu sang Thụy Điển.[39][40]

Chết

Ngày 6.2.1958, Liên Xô phát hành một tài liệu đề ngày 17.7.1947, trong đó nói rằng: "Tôi báo cáo là tù nhân Wallenberg, người mà ông biết rõ, đã chết thình lình trong xà lim của ông ta trong đêm nay, dường như vì bị cơn suy tim hay liệt tim. Theo chỉ thị của ông là tôi phải đích thân trông nom ông ta, nên tôi xin sự chấp thuận cho làm cuộc giải phẫu tử thi để thiết lập nguyên nhân của cái chết… Tôi đã đích thân báo cho ông bộ trưởng và đã có lệnh đem tử thi đi thiêu không cần giải phẫu tử thi để khám nghiệm".[41] Tài liệu này do Smoltsov ký, lúc đó là người đứng đầu bệnh xá của nhà tù Lubyanka của KGB, và được gửi cho Viktor Semyonovich Abakumov, bộ trưởng Bộ An ninh nhà nước Liên Xô.[2][37] Năm 1989, Liên Xô đã trao trả các đồ dùng cá nhân của Wallenberg cho gia đình ông, trong đó có cả hộ chiếu và hộp đựng thuốc lá. Các viên chức Liên Xô nói rằng họ tìm thấy những vật đó khi họ nâng cấp các kệ trong một phòng lớn.[42][43]

Năm 1991, Vyacheslav Nikonov được chính phủ Nga trao nhiệm vụ điều tra về số phận của Wallenberg. Ông đã kết luận là Wallenberg chết năm 1947, bị hành quyết khi là tù nhân ở nhà tù Lubyanka.[44]

Tại Moskva năm 2000, Alexander Nikolaevich Yakovlev tuyên bố là Wallenberg đã bị xử tử năm 1947 trong nhà tù Lubyanka. Ông cho biết là Vladimir Kryuchkov, viên cựu trưởng công an mật vụ Liên Xô đã nói cho ông ta biết về vụ bắn (Wallenberg) trong một cuộc nói chuyện riêng tư. Lời tuyên bố đó đã không giải thích vì sao Wallenberg bị giết hoặc tại sao chính phủ (Liên Xô) đã nói dối về vụ đó.[28][45] Tướng Pavel Sudoplatov tuyên bố rằng Raoul Wallenberg đã chết sau khi bị đầu độc bởi Grigory Mairanovsky,một tên sát nhân NKVD nổi tiếng.[46] Năm 2000, công tố viên Nga Vladimir Ustinov đã ký một quyết định phục hồi sau khi chết cho Wallenberg và người tài xế của ông, Langfelder, là các "nạn nhân của sự đàn áp chính trị".[47] Một số hồ sơ liên quan tới Wallenberg đã được chính phủ Nga chuyển cho vị rabbi trưởng của Nga trong tháng 9 năm 2007.[48] Các hồ sơ này được chứa trong "Nhà bảo tàng Khoan dung" (Museum of Tolerance) ở Moskva,[48] được dự kiến sẽ mở trong năm 2011.[49]

Tranh cãi về cái chết của Wallenberg

Nhiều cựu tù nhân đã quả quyết là họ đã nhìn thấy Wallenberg sau khi ông được báo cáo là đã chết trong năm 1947.[50] Tháng 2 năm 1949, cựu đại tá quân đội Đức Quốc xã Theodor von Dufving, một tù nhân chiến tranh, đã đưa ra những tuyên bố có tính chất chứng cứ liên quan đến Wallenberg. Khi ở trong trại quá cảnh tại tỉnh Kirov, trên đường đến Vorkuta, Dufving đã gặp một tù nhân mặc quần áo dân sự có một íinh gác đặc biệt riêng. Tù nhân này cho biết mình là một nhà ngoại giao Thụy Điển và rằng ông ta ở đó "do một sai lầm lớn"[41]

Người nổi tiếng chuyên săn lùng các tên tội phạm Đức quốc xã cũ, Simon Wiesenthal đã điều tra tìm kiếm Wallenberg và đã thu thập được nhiều chứng cứ. Ví dụ, doanh nhân người Anh Greville Wynne, người đã bị cầm tù trong nhà tù Lubyanka năm 1962 vì quan hệ của ông với Oleg Penkovsky – một nhân viên KGB đào ngũ sang nước khác – nói rằng ông đã nói chuyện với một người, nhưng không thể nhìn thấy mặt, người đó quả quyết rằng mình là một nhà ngoại giao Thụy Điển.[51] Efim (hoặc Yefim) Moshinsky nói rằng mình đã thấy Wallenberg trên đảo Wrangel năm 1962.[52][53] Một nhân chứng quả quyết rằng bà đã nhìn thấy tận mắt Wallenberg trong thập niên 1960 ở một nhà tù Liên Xô.[54]

Trong một cuộc đàm đạo riêng tư tại một buổi tiếp tân về những điều kiện giam giữ trong các nhà tù Liên Xô giữa thập niên 1970, một viên tướng KGB được tường thuật là đã nói rằng "các điều kiện (trong nhà tù) không thể là khắc nghiệt, (vì ông) cho rằng trong nhà Lubyanka có một số tù nhân người nước ngoài đã ở đó trong gần ba thập niên".[51]

Việc nhìn thấy Wallenberg được tường thuật chót là bởi 2 người chứng độc lập, nói rằng họ có bằng chứng là ông ta ở trong một nhà tù trong tháng 11 năm 1987.[55]

Do sáng kiến của Guy von Dardel, một nhóm làm việc gồm người Nga và Thụy Điển đã được thành lập năm 1991[56] để tìm kiếm 11 hồ sơ lưu trữ quân sự và chính phủ riêng biệt từ thời Liên Xô cũ tìm thông tin về số phận của Wallenberg.[30][57][58]

Người em cùng mẹ khác cha của Raoul Wallenberg, giáo sư Guy von Dardel,[59] một nhà vật lý học nổi tiếng của CERN đã nghỉ hưu, đã dành mọi công sức để tìm hiểu số phận của anh mình.[60] Ông đã sang Liên Xô khoảng 50 lần để thảo luận và điều tra, trong đó có việc xem xét các hồ sơ của nhà tù Vladimir.[61] Trong nhiều năm, giáo sư von Dardel đã thu thập được một hồ sơ lưu trữ 50.000 trang các cuộc phỏng vấn, bài báo, thư tín và các tài liệu khác liên quan đến việc tìm kiếm lâu dài khó khăn của mình.[62] Nhiều người, trong đó có giáo sư von Dardel và các người con gái của ông, Louise và Marie, không chấp nhận những tường thuật khác nhau về cái chết của Wallenberg. Họ tiếp tục yêu cầu mở các hồ sơ lưu trữ ở Nga, Thụy Điển và Hungary cho những nhà nghiên cứu công minh không thiên vị.[63] Người cháu gái của Wallenberg, Louise von Dardel, là nhà hoạt động chính trong gia đình, đã dành rất nhiều thời gian để nói về Wallenberg và vận động hành lang ở nhiều nước khác nhau yêu cầu giúp phát hiện thông tin về người bác của mình.[63]